hoe pak je het aan…

Dominantie

Bestaat dominantie ook in onze samenleving? Jazeker, maar het onderwerp komt nauwelijks aan bod. Misschien omdat we dan naast het bestaan van dominantie ook onderwerping als keerzijde van de medaille moeten erkennen. Gênant, maar waar.

Als een van de pioniers toonde wetenschapper Karl Pribram in 1968 al aan dat dominante primaten zich onderdanig en rustig begonnen te gedragen nadat amygdala-kernen uit de hersenen waren weggehaald. Later kwam men tot dezelfde resultaten bij testen op mensen. Er is dus duidelijk een deel van onze hersenen dat de dominantie controleert.
Dominantie maakt wel degelijk deel uit van onze samenleving. Heel nuttig om de hiërarchie in een groep te behouden en de rol van sociale stabilisator te vervullen. Dominantie is een eigenschap die bepaalde personen macht doet uitoefenen over anderen. Sommigen hebben een natuurlijk leiderschap en charisma, zijn intelligent en verenigen de anderen rond zich, zonder zich daarom domi nant te gedragen. Maar wat typeert dan wel een dominant persoon? Niet eenvoudig! Het gaat over een reeks gedragingen die soms moeilijk te merken zijn. In de regel gaat een dominant persoon overwicht nemen op de ander om hem uiteindelijk in zijn dienst te stellen. De nuance ligt in de bedoeling. Een klein voorbeeld ter illustratie: iemand die je in een debat wil overtreffen is niet per se dominant. Misschien wil hij gewoon even uitblinken in het gezelschap, omdat hij kwetsbaar is en sociale bevestiging nodig heeft. Of hij kan niet tegen zijn verlies. Of het ligt in zijn natuur te vechten tot de ander opgeeft. Dominantie daarentegen kan zich bijvoorbeeld uiten in een persoonlijke aanval, zonder dat er nog rekening wordt gehouden met feitelijke argumenten: “Het is logisch dat je met jouw diploma geen zinvolle raad kan geven over dit onderwerp”. Het doel is hier om je van je stuk te brengen.

Draaglijk tot op een bepaald niveau

Zoals in de dierenwereld bestaat dominantie in gradaties. Zonder te veel in detail te treden kunnen we in de eerste fase van verleiding of vleierij spreken. Niet zomaar elke vorm van vleierij, maar het soort waarmee men een machtspositie verwerft. In dit stadium is de dominante persoon zich nauwelijks bewust van zijn dominantie. Deze dominantie is ook niet problematisch als de persoon in kwestie leeft volgens waarden als: “je mag geen zwakkeren aanvallen”, “je moet iemands waarden en mening respecteren”. Dit zijn waarden waardoor dominantie in toom wordt gehouden.
In de tweede fase gaat de manipulatie van gevoelens al een stuk verder. De dominante persoon zal zijn slachtoffer herhaaldelijk belachelijk maken, bespotten, een schuldgevoel geven, of hij zal zelf in een slachtofferrol kruipen: «je geeft me niet genoeg aandacht…». Bij dergelijk gedrag speelt opnieuw de bedoeling een grote rol. Het is mogelijk dat er wel degelijk te weinig aandacht wordt gegeven en dat de woede oprecht is. Het gaat hier over een spel om overwicht te krijgen op de ander.

O wee als je het slachtoffer bent

In de derde fase, die gelukkig maar zelden voorkomt, wordt dominantie moeilijk houdbaar voor het slachtoffer, dat vaak getraumatiseerd uit de strijd komt. Het is een complexe typering. Zo kan de persoon over het algemeen extreem aanhankelijk, geestig en charmant zijn, terwijl hij ondertussen bewust zijn verleidingstechniek toepast. Maar de keerzijde laat niet lang op zich wachten. Hij maakt iemand openlijk belachelijk, vernedert hem door een agressieve uitspraak en als het slachtoffer zich verzet, wordt hem verweten dat hij geen humor heeft of agressief is. Maar de agressiviteit komt wel degelijk van de dominante persoon zelf. Om zichzelf beter te voelen moet iemand anders vernederd worden. Liefst geen al te sterke persoon, zodat hij zich niet belachelijk maakt, maar ook geen al te zwakke, anders zou het publiek medelijden kunnen krijgen met het slachtoffer. Het uiteindelijke doel is zichzelf beter voor te doen ten koste van de ander. Dit heeft een dubbel effect: het publiek doen lachen door geestig te zijn en hen tegelijk ontraden om zich te verzetten, of er wacht hen hetzelfde lot. Als je deze persoon onder vier ogen verwijten maakt, zal de terugslag snel genoeg komen, mogelijk in het bijzijn van anderen. Privé gebruikt hij discretere manieren, die zeker niet minder efficiënt zijn.

Privé uit evenwicht gebracht

Het begint meestal met verleiding, maar gaat al snel over in het opwekken van schuldgevoelens, in spot, kwetsende opmerkingen, intimidatie, bedreigingen en bij sommigen zelfs in regelrecht geweld. Zulke personen worden met opzet lichtgeraakt en zoeken ruzie, of maken dingen stuk. Ze creëren een klimaat van terreur waardoor alle moed om hen tegen te spreken verdwijnt. Als je hun spelletje meespeelt, kunnen ze zeer charmant uit de hoek komen, maar onverwachts zullen ze een duidelijk signaal geven dat een sanctie niet veraf is.
Als dit gedrag collectief of door iemand in een hogere positie wordt afgekeurd, zal hij geslepener te werk gaan zodat niemand behalve het slachtoffer het merkt. Op een zeer discrete manier zonder sporen na te laten. Zoals een kwelgeest. Het slachtoffer heeft alle moeite om het gedrag aan anderen uit te leggen, want deze kwelling speelt zich privé af. Voor de buitenwereld is er vaak geen vuiltje aan de lucht. Als er anderen bij zijn, liegt hij vlakaf, laat hij zich niet tegenspreken en zal hij anderen beschuldigen in plaats van de schuld op zich te nemen. Hij hangt de grote zedenpreker of het arme slachtoffer uit.
Tot slot geven we een overzicht van de kenmerken van dominantie. Zien alle dominante personen eruit zoals onze robotfoto? Natuurlijk niet. Er zijn verschillende zones in de hersenen die dominant gedrag kunnen inperken of versterken. In de limbische zones bevindt zich het centrum van ons waardengevoel en in de prefrontale cortex de zin voor nuance, het aanpassingsvermogen, het aanvaarden van de werkelijkheid – en dus van kritiek – en het relativeringsvermogen…

De algemene regels: Hoe pak je een relatie met een dominante persoon aan?

Eigenschappen van dominantie