instrument

Geweldloos communiceren

De giraf is het symbool van geweldloze communicatie. Hij is het landdier met het grootste hart, symbool van de empathie. Een giraf heeft bovendien geen natuurlijke vijanden en bekijkt alles vanop een afstand.

Eens goed zeggen waar het op staat, dat lucht op! Zeker, maar hoe lang genieten we daarvan? En kan de oogst ons op lange termijn bekoren? Communiceren op het scherp van de snee wordt nogal gemakkelijk oprecht genoemd. Het model geweldloze communicatie biedt een duurzaam alternatief.

De bedenker van geweldloze communicatie, de Amerikaan Marshall Rosenberg (°1934), was in zijn jeugd bepaald geen doetje. ‘De cowboy’ ging meer dan eens op de vuist. Toch vroeg hij zich al vroeg af, als Jood en later ook als psycholoog, waarom mensen geweld gebruiken. Het model non-violent communication was geboren. Erwin Tielemans, leerling van Rosenberg, is trainer-consultant in binnen- en buitenland. Hij legt uit vanuit welke nood geweldloze communicatie ontstond: «Het normatieve denken en spreken slepen we mee uit onze kindertijd. Elke handeling wordt hierdoor gekwalificeerd als goed of kwaad. We reageren, vaak in niet al te zachte bewoordingen, maar onze communicatiestijl is niet zo doeltreffend als we graag geloven. Ze leidt tot kwetsuren en breuken. Zo kan snoeihard uit de hoek komen als iets jou niet zint efficiënt lijken, maar het lenigt niet je echte behoefte. Vraag je af wat je op langere termijn met de andere wil bereiken. Wil je echt iets zeggen dat een eeuwigheid blijft hangen?»

Empathie

Geweldloze of verbindende communicatie, zoals Tielemans het liever noemt, richt de aandacht van de communicatie op de gevoelens en niet op het oordeel. Oordelend denken houdt de mensen weg van hun behoeften. «Het kan wollig klinken», verontschuldigt Tielemans zich, «maar wie geweldloos communiceert, vindt een dieper geluk omdat hij verbinding maakt, met zichzelf en met de andere. Die verbinding heet empathie.» Ook de Burundese journalist en expert in geweldloze communicatie, Jean-Berckmans Nahimana, noemt empathie een bijzonder krachtig instrument. «Empathie betekent dat je herformuleert wat gezegd is en aftoetst of je de andere juist hebt begrepen. De andere wordt ten gronde gehoord en ontdekt samen met jou zijn ware gevoelens en behoeften. Het empathische proces, de kwaliteit van het luisteren, is zoveel belangrijker dan de oplossing. Daar komt de andere zelf wel toe, want je hebt daarvoor de mogelijkheden geschapen via een verdiept zelfbegrip.»

Therapeutische kracht

Jean-Berckmans Nahimana was getuige van de genocide in Rwanda en begeleidt vandaag volksgenoten in hun verwerkingsproces. «Geweldloze communicatie gaat op zoek naar een vervulling van de echte behoeften», zegt hij. «Een rechtvaardigheid die op straffen gebaseerd is, herstelt de kwetsuren van geweld niet echt. Er blijft een leemte. Verkrachte vrouwen zijn diep gekwetst in hun waardigheid en integriteit. Ze hebben behoefte aan herstel van die waardigheid. Velen van hen willen hun geweldenaar ontmoeten om op een andere manier vrede te vinden. Pas nadat ze hun ware behoeften geïdentificeerd hebben, kan er een verzoening plaatsvinden die de zinloze spiraal van schuld doorbreekt en vermijdt dat het onrecht zich herhaalt.»

Culturen verzoenen

Geweldloze communicatie is perfect toepasbaar in een therapeutische context maar zeker ook in de alledaagse communicatie. Ze brengt opheldering, opluchting en rust. ‘Het leven wordt zachter’. Ook bij interculturele uitwisselingen is geweldloze communicatie bijzonder sterk. Erwin Tielemans: «Culturele verschillen wringen, maar wie empathisch leert communiceren, begrijpt vanuit welke drijfveer mensen handelen. Op een missie in Libanon ergerde ik mij eraan dat mensen niet op tijd kwamen, voor mij een gebrek aan respect. Via geweldloze communicatie kon ik mijn behoefte duidelijk maken, maar ook begrijpen dat in Libanon tijd rekbaar moet zijn wegens het grote risico om onderweg opgehouden te worden door een barricade. Dat hielp ons om tot een wederzijds begrip te komen.»

Observeren als een camera

J-B. Nahimana ziet een grote meerwaarde van geweldloze communicatie voor de Noord-Zuiddialoog. «Vele mislukkingen in ontwikkelingswerk zijn te herleiden tot een gebrek aan empathie. We moeten aan het Noorden oren geven en aan het Zuiden een stem, zodat er een ware ontmoeting kan plaatsvinden. Geweldloze communicatie maakt het bewustzijn wakker en helpt mensen om zelf een oplossing te zoeken en zo hun fierheid te behouden. Pas als iemand zelf zegt dat hij nood heeft aan jouw solidariteit, kan ontwikkelingswerk duurzaam zijn. Bij geweldloze communicatie is er geen verwachting, wordt er niet naar een finaliteit gezocht. In de uitwisseling zal het project vorm krijgen. Net dan doen mensen fantastische dingen. Wie geen verwachtingen heeft kan ook niet gekwetst of ontgoocheld worden. De ‘neen’ van mensen kan een ‘ja’ zijn voor iets anders. Laten we ophouden met interpreteren en leren functioneren als een camera. Observeren is de hoogste vorm van intelligentie.»

Ongewapend

Geweldloze communicatie kan ook heel sterk zijn in contact met iemand die geen notie heeft van het concept, of straffer: een gewelddadige gesprekspartner. De geweldloze communicator probeert op een empathische manier verbinding te maken en dat maakt mensen bereid tot luisteren. Erwin Tielemans: «Ik was in Rome ooit getuige van een gewelddadig straatconflict. Toen een man een andere met een staaf te lijf ging, legde ik mijn hand op zijn arm en zei dat hem wellicht een enorm onrecht was aangedaan opdat hij zo tekeerging. De man herwon zijn zinnen. De energie die empathie losmaakt is enorm sterk.»
Ook een leugenaar of manipulator heeft in een geweldloos gesprek weinig kans op slagen omdat hij gedwongen wordt authentiek te zijn. De authenticiteit van de geweldloze communicator destabiliseert manipulatief gedrag, legt de leugen bloot en ontwapent. Geweldloos communiceren is vragen aan de andere om eerlijk te zijn. In alle eenvoud.

Het model

Wie geweldloos wil communiceren, leert eerst de grammatica van een taal die verbindend werkt, verbindend met de eigen gevoelens en behoeften én met die van de andere. Geweldloos leren communiceren is een proces in vier stappen, maar na veel oefening wordt het een natuurlijke communicatiestijl.

1. Observeren

Je observeert wat er precies gaande is en geeft er geen betekenis aan. Hierbij wordt bewust een onderscheid gemaakt met het oordelend denken.

2. Gevoelens identificeren

Je staat stil bij welke gevoelens dit gedrag oproept.

3. Behoeften herkennen

Je legt de link met de behoeften/waarden achter de gevoelens.

4. Verzoeken

Je neemt op een bewuste manier verantwoordelijkheid voor je eigen behoeften. Dit kan door iemand anders te verzoeken je hierbij te helpen. Bij een echt verzoek (zonder dwang) zijn mensen over het algemeen bereid iets te doen om anderen te plezieren.

De sterktes

Geweldloze communicatie…

… is niet verwijtend. Ze geeft uiting aan een spanningssituatie vanuit de eigen behoefte. Dat vermijdt kwetsende confrontaties.

… heeft een positieve impact op de relatie in zijn geheel, ook buiten het communicatiemoment.

… is een prêt-à-porter methode die voor iedereen toegankelijk is, ongeacht het intellectuele niveau.

… kan je eenzijdig toepassen, ook als je gesprekspartner geen notie heeft van het concept.

… is een wereldwijd verspreid concept dat in elke cultuur werkt. Empathie, onbevooroordeeld luisteren, herformuleren en aftoetsen werkt overal.

… is een passe-partout methode die in alle situaties werkt: in de opvoeding, in een koppel, op het werk enzovoort.

… is bijzonder sterk zowel in dagelijkse als in therapeutische en interculturele ontmoetingen.

… is niet persoonlijkheidsafhankelijk en perfect aan te leren. Essentieel is de bereidheid om op een andere wijze te communiceren.

De beperkingen

Na een driedaagse training kan je al heel wat zaken anders aanpakken, maar de snelheid waarmee je geweldloze communicatie vlot en natuurlijk kan toepassen varieert van individu tot individu. Aanvankelijk kan het een beetje artificieel klinken.