Het KAP-model is dood

Lange tijd is het KAP-model voor mij een referentie geweest als het gaat om sensibilisering van mensen. Het model is een strategie om te proberen het gedrag van mensen te beïnvloeden: iemand kan zijn of haar gedrag en gewoontes pas veranderen als hij voldoende kennis (‘K’) heeft, een gepaste attitude (‘A’) aanneemt zodat hij uiteindelijk zijn praktijk (‘P’), zijn dagelijks handelen kan veranderen. Als we dat illustreren aan de hand van het voorbeeld van duurzame ontwikkeling, dan komt het hierop neer:

• 1) Als iemand niet weet dat rijden met de wagen zorgt voor de uitstoot van CO2, wat schadelijk is voor de planeet, dan heeft die persoon geen enkele reden om daarop te gaan letten. Zo werd 50 jaar geleden bijvoorbeeld ook chemisch afval in rivieren geloosd zonder dat mensen zich daar vragen bij stelden. Films als ‘An inconvenient truth’ van Al Gore hebben wat dat betreft veel bijgedragen aan de kennis van mensen over de milieuproblematiek.
• 2) Als iemand niet geneigd is zich die problematiek aan te trekken, als iemand daar voor zichzelf geen motivatie kan uithalen of betekenis aan kan geven, dan is de kans klein dat die persoon geneigd zal zijn om zijn gedrag aan te passen. Wie zich niet aangesproken voelt door de kwestie van CO2-uitstoot omdat de impact voor hem niet zichtbaar is, zal geen verantwoordelijke houding aannemen. Een positieve houding is een teken dat iemand gemotiveerd is.
• 3) Als aan de eerste twee voorwaarden voldaan is, kan de persoon begeleid worden om zijn gewoontes te veranderen. Tips zoals minder snel rijden, waarbij je minder snel optrekt, een rustiger rijstijl hanteert enz. kunnen dan het advies zijn waar iemand op zat te wachten om ook daadwerkelijk iets te veranderen aan zijn manier van handelen.

Een eenvoudig en aantrekkelijk model, zou je denken. Behalve, het blijkt niet te werken: de spanning tussen het feit dat mensen enerzijds perfect op de hoogte zijn van de schadelijke effecten van CO2-uitstoot en anderzijds mee verantwoordelijk zijn voor dat fenomeen heeft slechts een minimale impact op hun gewoontes.

Waar zit de fout in dit model? Ik denk dat het model het rationele aspect van mensen ruimschoots overschat. Elementen die een veel grotere rol spelen dan de ratio zijn het rolmodel van de buurman, tips van een vertrouwenspersoon, de eventuele moeilijke financiële situatie waarin iemand zich bevindt waardoor hij kiest om iets te doen dat onmiddellijk effect heeft, in plaats van te kiezen voor een voordeel op lange termijn enz.

De strategie voor verandering die ik vandaag vooropstel, is een omgekeerd model: zet mensen in een situatie waarin ze emotioneel geraakt of verrast worden, waarin ze zich vragen gaan stellen. Zorg voor een zorgvuldig gekozen verandering van hun gewoontes en koppel dat aan een positieve verandering van gedrag.

Laat hen beschikken over een waaier aan tips, oplossingen, handige weetjes en methodes waaruit ze kunnen kiezen in functie van datgene wat hen het meest motiveert.

En ten slotte, begeleid hen en help hen om stap voor stap hun gewoontes aan te passen. Een mens kan nog zo goed weten dat verandering nodig is en kan dat ook willen, maar toch bestaat er altijd nog een soort koudwatervrees of weerstand. Om die te overwinnen, hebben mensen een duwtje in de rug nodig, of iemand naast hen die hen geruststelt.

Zegt jullie dit iets? Of is dit model net fout?

Miguel De Clerck