Over de (contra)productiviteit van vooroordelen
Bij een evenement dat onlangs door de ngo CEC* werd georganiseerd over communicatie rond ngo’s en meer bepaald over de stereotypen en vooroordelen die ze oproepen, stelde ik de ngo Echos Communication voor. Ik ging daarbij uit van het bekende Chinese spreekwoord “Geef een man een vis en hij heeft eten voor één dag. Leer een man vissen en hij heeft eten voor heel zijn leven”. Het is een beeldspraak – een cliché, een stereotype of een vooroordeel, zo men wil – over de verandering van het model waar men in de ontwikkelingssamenwerking nu al ruim drie decennia lang aan vast houdt.
Jens Sedemund** formuleert het als volgt: “De echte betekenis achter de allegorie van de visser is de behoefte om ontwikkelingslanden minder afhankelijk te maken, zodat de arme bevolking door haar eigen inspanningen welvaart kan opbouwen.” Wij van Echos Communication denken dat we mensen niet alleen moeten leren vissen, maar dat we ze moeten leren om te houden van de visserij en van daaruit een ontwikkelingsdynamiek op gang te brengen. We geloven dat rekening houden met motivatie, inzicht, talent, tradities en gewoonten minstens even belangrijk is als “het versterken van capaciteiten”*** met het oog op een betere toekomst.
De reacties waren uiteenlopend. Voor sommigen was het gebruik van de beeldspraak aanleiding om de zaken te bekijken vanuit een soort kenniserfgoed dat door veel mensen wordt gedeeld. Ook al gaat het om de veralgemening van een voorbijgestreefde samenwerkingsvorm, toch bevat ze elementen die ook vandaag nog aanwezig zijn en/of door de meeste mensen begrepen worden of zelfs goed ingeburgerd zijn. Dat blijkt ook uit de glimlach van herkenning op vele gezichten als de allegorie van de visser ter sprake komt…
Anderen zien helemaal niets in de verwijzing naar het cliché, omdat het te veralgemenend is, te weinig genuanceerd en verfijnd en bijgevolg een oordeel in zich draagt dat geen rekening houdt met de inspanningen van heel wat ngo’s om het anders en beter te doen. Ook zij hebben gelijk. Een cliché waarin bepaalde zaken niet worden erkend en geen rekening wordt gehouden met alle aspecten, doet afbreuk aan de realiteit.
Eén ding heb ik hieruit alvast geleerd:
Stereotypen zijn altijd slechts een deel van de werkelijkheid.
Het gebruik ervan kan helpen om bij een gesprekspartner een diepgeworteld besef aan de oppervlakte te brengen. Maar stereotypen werken contraproductief wanneer ze de veruitwendiging worden van een zekere afkeer (en verdere dialoog al meteen in de kiem wordt gesmoord) of als er om de hete brij heen wordt gedraaid en niet duidelijk blijkt dat het niet de bedoeling is om het cliché te bevestigen maar net om het te gebruiken als basis voor een diepgaander inzicht.
Ik zal stereotypen dus verder blijven gebruiken, maar dan met wat meer omzichtigheid en afhankelijk van mijn publiek.
Miguel De Clerck
*** alweer een cliché-achtige term…
productiviteit van vooroordelen){kind=link}