Woede

Dit was net een woord te veel… De reactie blijft niet uit. De toon stijgt, zijn stem wordt droog. Hij is duidelijk geïrriteerd. En het ergste is dat als je hem vraagt te relativeren, zich niet op te winden, zich rustig te houden of de zaken te minimaliseren, het helemaal uit de hand loopt. Conclusie, een geïrriteerd persoon vragen om te kalmeren is misschien niet de beste oplossing.

Agressiviteit, opwinding en woede zijn uitdrukkingen van een soort stress die ook de «vechtreactie» genoemd wordt. Hiermee beëindigen we de reeks van artikels over de drie vormen van stress. Om de oorsprong van deze reactie te ontdekken moeten we terug naar het dierenrijk. Wat doet een kat als ze in het nauw wordt gedreven door een hond? Haar haren gaan rechtop staan, ze begint te blazen en te schreeuwen, met één enkel doel: de hond ontmoedigen om zijn maal te nuttigen. En als dit niet volstaat is de kat zelfs bereid de strijd aan te gaan. Vaak blaast de hond de aftocht.

De vechtreactie is een antwoord op een gevaar dat we denken te kunnen overwinnen. Maar, zoals we al zagen bij de vluchtreactie en de inhibitiestress werkt dit mechanisme ook in niet levensbedreigende situaties: irritatie over rommel, over te laat komen, woede bij onrecht, irritatie tegenover een persoon die je in de rede valt, lichtgeraaktheid bij tegenspraak… Als er veel redenen tot irritatie zijn, zijn de denkwijze, de emoties en het gedrag van de persoon met een vechtreactie dezelfde (zie symptomen).

Woede en controleverlies

Zoals in de dierenwereld verliest ook de mens de controle over zijn denken om zich op zijn doel te concentreren: zich niet laten domineren en overwicht krijgen op de tegenstander. Als het moet zelfs vechten. Alles is toegestaan. Dit is een overblijfsel van de evolutie. Als we het voorbeeld van de kat nog eens nemen, kunnen we ons makkelijk voorstellen dat, als de kat haar zwakheid toont, de hond zijn kans grijpt. De mens doet hetzelfde. Hij toont geen greintje zwakheid en vergroot alles uit, waardoor hij niet meer nadenkt over zijn woorden. Als de woede escaleert kan er bij de tegenstander eenzelfde reactie uitgelokt worden. De woede van de één doet de ander reageren. Sommigen zullen vluchten (vluchtreactie), anderen zwijgen of beginnen te huilen (inhibitiestress) en nog anderen zullen dezelfde woede tonen (vechtreactie).

Het probleem is dat als de woede van de ander mij in een staat van stress brengt, ik hem niet kan helpen om de woede te koelen. Om dit op te lossen moet je 1) begrijpen dat een persoon die woedend is niet meer helder van geest is en 2) het bijna onmogelijk is om een woedend persoon tot rede te brengen. Voordat je kan beginnen relativeren en nuanceren moet de persoon van zijn woede afgeraken. Je moet hem daarom als een krokodil bekijken. Hij heeft altijd gelijk en dus moet je hem ook zijn gelijk geven. Daarna zal de persoon het weer over de grond van de zaak kunnen hebben… Dit is niet gemakkelijk, maar zo is het.

Woede en stress, altijd synoniemen?

In veel gevallen zijn irritatie, ongeduld, woede en agressiviteit synoniem met stress. Maar dat geldt niet voor iedereen en in alle gevallen.

Er zijn er die hun gedrag veinzen omdat ze weten dat dit de tegenstander angst kan aanjagen. Het is dus een manier om aan gewicht te winnen. Om te ontdekken of de woede echt of geveinsd is, moet je erop letten op welke manier ze uitdooft. Een eerste mogelijkheid is dat ze langzaam aan verdwijnt of latent aanwezig blijft. De woede is meestal van korte duur. De symptomen verdwijnen gradueel als de persoon niet meer geconfronteerd wordt met het object van zijn woede of als de aandacht naar een neutraal object gaat. Er blijven echter nog sporen achter. Als de persoon van het ene op het andere moment zijn woede omruilt voor een glimlach en ineens vriendelijk wordt als hij gelijk krijgt, dan is de woede een instrument.

Het voorgestelde recept werkt hier niet. Er moet naar een andere aanpak gezocht worden, waarschijnlijk dominantie. Het gaat dan om een heel ander probleem.

Pierre Biélande

De symptomen van een vechtreactie

Fysiologische kenmerken

Roodaangelopen gezicht
Gespannen gelaatsuitdrukking
Strenge, luide stem
Bruuske, duidelijke gebaren (bijvoorbeeld : leen gebalde vuist)

Microgedragskenmerken

Starende blik
Gespannen spieren in de kaken, nek of schouders

Innerlijke beleving van de persoon

Gevoel van superioriteit, efficiëntie, intelligentie
Gevoel omringd de zijn door incompetenten
Nood aan erkenning
Nood om gelijk te krijgen
Prikkelbaarheid
Overgevoeligheid aan verwijten en tegenspraak
Ongeduld

Deze symptomen kunnen zich tegelijk voordoen.

Hoe reageren op een vechtreactie?

De boodschap begrijpen

Wat het gevecht op gang brengt is de wil om te imponeren, terwijl men probeert te vermijden zich te laten domineren, om op die manier gelijk te krijgen en gehoord te worden. Daarvoor dient de woede: om te intimideren… Het is snel duidelijk dat elke poging om de persoon die een vechtreactie uit in een ondergeschikte positie te plaatsen, het omgekeerde effect heeft. Een «rustig maar» toont geen luisterend oor voor de ander. Je behandelt hem als een kind dat op het matje geroepen wordt of als een volwassene die zijn emoties niet beheerst.

De automatische reflex vermijden

Bij een confrontatie met iemand die zich irriteert, is de klassieke reflex hem te vragen om te kalmeren: «wees toch kalm, stop met je druk te maken». Niet doen dus! Meestal maakt het de dingen nog erger. Nog slechter is het hem verwijten te maken of te twijfelen aan zijn intelligentie «je moet toch dom zijn om dat niet te begrijpen…!» (zelfs als het zo is). Dit doet de stress alleen maar toenemen. Idem voor onderbreken, liegen, bedreigen, troosten, ontkennen of infantiliseren. Andere onaangepaste reacties zijn aarzelen, onduidelijk of traag reageren… Dit ergert de persoon met een vechtreactie alleen maar meer.

Uit de stresssituatie geraken

De eerste stap: de woede neutraliseren. De beste manier is door te beantwoorden aan de directe behoefte. Laat zien dat je zijn argumenten begrijpt, dat ze ter zake doen «ja, natuurlijk begrijp ik uw standpunt», of zelfs «ja, je hebt gelijk om je daarover op te winden». Je beantwoordt direct aan zijn behoefte om gelijk te krijgen. Antwoord juist en gericht. Als jij in de fout bent gegaan, geef dat dan toe, ook al is dit niet gemakkelijk. In de praktijk kan woede op enkele seconden verdwijnen. Het effect is vaak verpletterend. Als de woede dan nog niet voorbij is, kan je tot een tweede fase overgaan: geef alternatieve voorstellen op een eenvoudige, directe, logische en concrete manier.

Structurele oorzaken aanpakken

Iedereen windt zich weleens op, om de meest uiteenlopende redenen. Soms terecht, soms ook niet: over een onrecht, een fout met genante en dus belangrijke gevolgen, of een kleinigheid. Als je merkt dat de persoon zich altijd over eenzelfde onderwerp opwindt, over bijvoorbeeld wanorde of verspilling, is het mogelijk om de reactie af te zwakken.

Dit zegt het woordenboek

Gevecht: Confrontatie, gevecht tussen personen, groepen, waarbij iedereen zijn best doet om het overwicht te verzekeren, zijn zaak te doen zegevieren.
Weerspannigheid: Weerspannigheid tegenover een kracht, een tegengesteld element; de wil om moeilijkheden te overwinnen.