“Toen ik mijn eerste reizen ondernam naar wat men toen de derde wereld noemde, ontdekte ik dat ik een cultuur had. Ik voelde me een beetje zoals een vis: onder water is er niets aan de hand, maar als je hem op het droge brengt ondergaat hij een cultuurshock.” Thierry Verhelst groeide op in een bad van moderniteit en raakte tijdens zijn universitaire studies al gauw geboeid door de wereld die hem omringde. “In de jaren 60 eisten de meeste landen in Azië en Afrika hun onafhankelijkheid op. Ik voelde dat het daar interessant werd en kreeg zin om hier weg te gaan. Op mijn 25e was ik de goede ontwikkelingswerker die de boze kolonist kwam vervangen.”

Welke ontwikkeling?

Gewapend met zijn kennis, ervaring en goede wil heeft Thierry Verhelst in de loop der jaren beseft dat diploma’s en wetenschap maar een deel van de waarheid ontsluieren.

“Toen ik in de Verenigde Staten studeerde, werd ons gezegd dat we sociale ingenieurs zouden worden (social engineering), alsof de samenleving een machine was die je kon repareren. Wat een arrogantie! En wat een domheid! Op het terrein heb ik geleerd dat iedereen andere verwachtingen heeft met betrekking tot zijn diepste drijfveren, zijn opvattingen en besteding van tijd en ruimte, kosmologie, en familiegevoel. De ontelbare problemen van de ngo’s zijn te wijten aan fundamentele verschillen over wat men wil bereiken. Natuurlijk is een technische aanpak van een landbouwingenieur, een dokter of een econoom waardevol, maar ze volstaan niet. Het concept ‘ontwikkeling’, gecreëerd door de westerse wereld en gebaseerd op economie, groei en productiviteit, is een etnocentrische valstrik. Development is a toxic word! Het wil eigenlijk zeggen: ‘jij gaat je verwesteren’.”

Tiens, tiens… Het Noorden dat het Zuiden als voorbeeld neemt! We staan nog ver van de tendensen van de laatste decennia. “Neem drie fases van de recente geschiedenis: de kolonisatie, de ontwikkelingssamenwerking en de globalisatie in haar afschuwelijk neoliberalisme. Het gemeenschappelijke kenmerk is dat de blanke zich in het midden van de actie plaatst en zich als model voorstelt. Het wordt tijd om die arrogantie aan de kant te zetten. Toen ik Des racines pour vivre uitgaf, werd de boodschap verkeerd begrepen. Ik was zogezegd conservatief geworden en ik sprak van cultuur terwijl de ‘echte’ problemen hongersnood, epidemieën of slechte infrastructuur waren. Volgens mij heb ik altijd antwoorden gegeven op die realiteit. Ik wilde alleen de oorzaken van die problemen uit de sector analyseren. Het niet rekening houden met die culturele omgeving heeft een belangrijke (maar geen unieke) plaats in die analyse.”

Vandaag, bijna 30 jaar later, stelt Thierry Verhelst vast dat de situatie in de goede richting evolueert. “Er is meer openheid, dat staat vast, maar het blijft een moeilijk aan te snijden thema. Cultuur is ontastbaar, onmeetbaar en moeilijk te evalueren. Daarnaast staan de criteria onder druk van professionalisering opgelegd door co-financiering. Als een ngo door de Europese Commissie wordt ge nancierd, moeten de rapporten naar een ambtenaar worden gestuurd die ze weer voorlegt aan een commissaris en die moet op zijn beurt zijn politiek verantwoorden tegenover het Parlement. Het is dus veel gemakkelijker om over hectoliters te praten dan over mensen en tradities. Hoewel de realiteit holistisch is, kan ze niet alleen benaderd worden door een inter-disciplinaire aanpak van exacte en humane wetenschappen.”